Modafinil heeft zich ontwikkeld als een ware koningin onder de smart drugs, een verleidelijke groep van farmaceutische oppeppers die allemaal uren achtereen meer geheugen, motivatie en een niet-aflatend vermogen tot focus beloven.

Bij gebrek aan langetermijn gegevens waren de media, met name die van studenten, geneigd om nogal luchtig te doen over de mogelijke bijwerkingen. De Oxford Tab haalt bijvoorbeeld eenvoudig zijn schouders op: Wie kan het eigenlijk schelen?

De schrijfster M.J. Hyland, die aan multiple sclerose lijdt, schreef onlangs in de Guardian een lofzang over het medicijn – wat begrijpelijk is gezien de voordelen die ze heeft ervaren zwaarder wegen voor haar dan alle mogelijke bijwerkingen die het met zich mee kan brengen.

Maar moeten gestreste studenten die in de verleiding worden gebracht door een snelle oplossing, zich ook zorgen maken over wat Modafinil op de lange termijn met hun hersenen zou kunnen doen?

Professor Barbara Sahakian van de Universiteit van Cambridge heeft Modafinil onderzocht als een mogelijke klinische behandeling voor de cognitieve problemen bij patiënten met een psychose. Ze is gefascineerd door gezonde mensen die deze medicijnen of smart drugs gebruiken en is co-auteur van een onlangs verschenen boek over dit onderwerp.

“Sommige mensen willen gewoon profiteren van de voordelen- ze willen het beter doen op examens, zodat ze naar een betere universiteit kunnen gaan of een beter diploma kunnen behalen. En er is nog een groep mensen die de hele tijd op zijn best wil functioneren. Maar mensen hebben me ook verteld dat ze deze drugs hebben gebruikt om taken te doen die ze niet interessant vonden of om dingen die ze hebben uitgesteld toch te kunnen voltooien.”

Hoe werkt deze smart drug eigenlijk? “Wij geloven dat Modafinil een medicijn is met meerdere acties”, zegt Sahakian. “Dit komt doordat het inwerkt op verschillende neurotransmittersystemen in de hersenen. Ik vermoed dat, omdat het deze meerdere acties heeft, je op een aantal vlakken kan verbeteren maar dat dit zeker niet allemaal om dezelfde reden is.”

Neurotransmitters zijn de chemicaliën die signalen tussen de cellen in de hersenen overbrengen en dr. Peter Morgan van de Yale University is van mening dat Modafinil in het bijzonder drie zaken beïnvloedt. “Modafinil beïnvloedt absoluut het dopaminesysteem en dopamine maakt je alerter en zorgt voor een verhoogde intresse voor dingen” zegt hij. “Het tast norepinephrine aan waardoor je weer waakzamer bent en beter in staat bent om je te focussen en het tast ook de histamine aan waardoor je langer wakker kunt blijven.”

Maar het is de boost die Modafinil het werkgeheugen geeft dat voor velen van belang is, met name voor studenten die zich op het laatste moment pas gaan inzetten voor het studeren. Men gelooft dat door zijn invloed op een neurotransmitter genaamd glutamaat het kortetermijngeheugen met wel 10% verbetert.

Sahakian dringt wel aan op voorzichtigheid: “Veel mensen, vooral studenten, halen het van het internet en weten dus eigenlijk niet weten wat ze kopen – het kan van alles zijn. Het komt niet van een betrouwbare bron, ze weten niet of dat het besmet is en ze weten ook niet of het veilig is om in te nemen.”

De effecten kunnen in overeenstemming met de ingenomen dosis sterk variëren. Een recent onderzoek dat is uitgevoerd door Dr. Nora Volkow en collega’s suggereerden op basis van PET-scans dat doses van 400mg effecten hadden op hersengebieden waarvan bekend is dat ze betrokken zijn bij drugsmisbruik en verslaving.

Het onderzoek van Sahakian suggereert ook dat regelmatig gebruik gedurende langere tijd een potentieel schadelijk effect kan hebben op het slaapritme.

“Sommige professionals hebben de neiging om het te gebruiken bij specifieke gelegenheden – wanneer ze bijvoorbeeld een jetlag hebben of wanneer ze een bijzonder slechte nachtrust hebben gehad” zegt ze. “Ze gebruiken het niet elke dag en gebruiken het niet in meerdere doses. Terwijl, als je met studenten praat, ze vaak een dosis hebben ingenomen en dan, als ze het gevoel hebben dat het afneemt, ze weer een nieuwe dosis innemen.

“En natuurlijk heeft dat ook invloed op hun slaappatroon, want wanneer ze naar bed moeten, hebben ze nog steeds het medicijn, dat nog steeds haar stimulerende effecten uitoefent in hun systeem. Dit is natuurlijk contraproductief omdat we onze herinneringen tijdens de slaap consolideren.”

Ik sprak met studenten die tijdens examenperiodes Modafinil gebruikten. Ze onthulden dat ze na enkele weken het gevoel hadden permanent vast te zitten in een schemergebied en dat ze zich noch in slaap, noch wakker voelde.

Morgan onderzoekt behandelingen voor cocaïneverslaafden met ernstige slaapstoornissen en hij heeft een mogelijke verklaring. “Als iemand op lange termijn Modafinil inneemt, kunnen ze een aantal van dezelfde tekorten in de diepe slaap ontwikkelen als cocaïnegebruikers” zegt hij. Je kunt dan denken aan de diepe slaap die we aan het begin van de nacht hebben. Maar door een stimulerend middel te nemen dat het lichaam dwingt langer wakker te zijn dan het wil zijn, verstoor je het vermogen om te regelen hoeveel slaap het krijgt en ook het soort slaap zodat het zich nooit goed uitgerust en fit voelt.”

Hij is ook van mening dat langdurig gebruik het geheugen kan beschadigen. “Kijk naar nicotine” zegt hij. “Nicotine is puur vanuit een laboratoriumperspectief een verbazingwekkende cognitieve versterker! Maar voor mensen die chronisch nicotine gebruiken, weten we dat hun cognitieve baseline functie afneemt en dat de nicotine ze misschien weer op de normale waarde brengt. In dat geval is nicotine dus niet langer een cognitieve versterker, maar een cognitieve normalisator. Vanwege het chronische gebruik, hebben de hersenen zich aangepast en zonder dat presteert de gebruiker op een lager niveau. Er is geen reden om te denken dat dit bij Modafinil anders zou zijn.”

Maar wat de risico’s ook zijn, de kans is groot dat de vraag naar smart drugs of dit soort medicijnen zal blijven groeien. “Psychiaters van een American Psychiatric Association Meeting in de VS hebben me benaderd om te vertellen dat ze vaak onder druk worden gezet om een ​​diagnose ADHD te stellen bij een kind, hoewel de psychiater vindt dat de symptomen niet ernstig genoeg zijn om dat te doen”, vertelt professor Sahakian me.

“De psychiaters geloven dat de ouders dit doen vanwege de cognitief verbeterende effecten van Ritalin op hun kind. In mijn lezingen probeer ik erop te wijzen dat onze hersenen nog tot in de late adolescentie en jonge volwassenheid in ontwikkeling zijn, dus als je een gezond normaal kind hebt de effecten van het manipuleren van de neurotransmitters terwijl je hersenen zich nog steeds ontwikkelen eigenlijk niets uitmaakt.

“We weten gewoon nog niet hoe een chronische medicamenteuze behandeling de “gezonde” hersenfunctie in de toekomst zal beïnvloeden.”